ORDU’DA BİRÇOK ALANDA MÜTEŞEBBİS FAALİYETLERİ OLAN VALİ ALİ RIZA AYDOS (1972-1975)
1926 yılında Balıkesir’in Manyas İlçesi Kazıksa Kasabasında doğmuştur. İlköğrenimini Kızıksa’da, orta ve lise öğrenimini Bursa’da, yüksek öğrenimini ise Ankara Siyasal Bilgiler Okulunda 1948 yılında bitirmiştir. Ali Rıza Aydos’un ilk memuriyeti Bursa Maiyet Memurluğudur. Çok kısa süren bu görevden sonra sırasıyla Tokat İli Ortaova ve Sivas İli Suşehri ilçelerinde Kaymakamlık yapmıştır. 1956 yılında Mülkiye Müfettişliğine atanan ve on yıl bu görevde kalan Ali Rıza Aydos mesleği ile ilgili olarak yurdumuzun birçok illerini gezmiş, çok sayıda resmî kuruluşu denetlemiş, idare ve halkın sorunlarını bütün ayrıntıları ile inceleme fırsatını bulmuştur.
Yurt dışı incelemesini bu görevde iken yapan Ali Rıza Aydos, 1965 yılında Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve Almanya’daki Turizm Bürolarımızın çalışmalarını denetlemiş, bu bürolarda yapılan yeniliklerde önemli rol oynamıştır. Yurt dışına ikinci defa Malatya Valisi olarak 1967 yılında çıkan Ali Rıza Aydos Amerika ve Avrupa’da idarecilik konularında incelemelerde bulunmuştur.
31 Ocak 1966 tarihinde Malatya Valiliği görevine başlayan Ali Rıza Aydos sırasıyla Kayseri, Adana, Konya ve Merkez Valiliklerinde bulunmuştu. Ordu Valiliği görevine 9 Temmuz 1972 tarihinde başlamıştır. Devlet hizmetlerinin özellikle köye ulaştırılmasını ilke olarak kabul etmiştir. 1970’lerin Ordu Valisi Ali Rıza Aydos kentte sanayileşme için Orsan-Çamsan gibi birçok girişimi başlatmıştı. Yaptığı hamleler ile kentin iş adamlarına moral ve destek veren Vali Ali Rıza Aydos döneminde sanayileşme hamleleri çok ortaklı şirket kurma girişimleri olmuştur…
VALİ ALİ RIZA AYDOS TARAFINDAN KURULAN OR-HOLDİNG VE ORSAN UN VE YEM FABRİKASI
Dönemin Ordu Valisi Ali Rıza Aydos, 1972 yılında Valiliğe ilk geldiği tarihlerde, istihdam sağlayacak birçok fabrikanın Ordu’ya kurmak gerektiğini görmüştü. 1970’li yıların başında sanayileşmek için kabuğunu kırmaya çalışan Ordu’da bu çabalar “Kuzey sanayisi” oluşumu olarak gösteriliyor, toplum bu teşebbüslere umutla ve olumlu bakıyordu. Bu işlerin lokomotifi ise, bir devlet memuru olarak kente tayin olmuş olan Vali Ali Rıza Aydos’un inanılmaz enerjisi, cesareti ve kararlılığıydı.
Ordu İl Merkezinde 30 iş adamı bir araya gelerek, 26 Ocak 1973 tarihinde OR—HOLDİNG adında yeni bir anonim şirket kurmayı kararlaştırmışlar ve bu hususu bir bildiri ile halka ilân etmişlerdi. Vali Ali Rıza Aydos’un başkanlığında Haluk Özkefeli, Halit Gürsoy, Abbas Furtun ve İbrahim Köksal şirketin kurucu komitesi olarak seçilmişlerdi. Bildiride açıklandığı şekilde şirket halka açık olacaktı. 15 Mart 1973 tarihine kadar herkes şirket kurucusu olabilme hakkına sahipti. Şirketin esas büyük kuruluş toplantısı 31 Ocak 1973 Çarşamba günü saat 16.30 da Halk Eğitim salonunda yapılacaktı. Bu toplantı için serbest meslek erbabı 350 kadar Ordu’lu kardeşimize davet mektubu gönderilecektir. Ancak sadece kendilerine davet mektubu gönderilenler değil arzu eden bütün vatandaşlar bu toplantıya davetlidir. OR— HOLDİNG Anonim şirketinin Ordu’ya ve Ordu’lu kardeşlerimize hayırlı olmasını diler, saygılar sunarım. Ali Rıza Aydos,Ordu Valisi”
Çalışmalara hızla devam eden Ordu Valisi Ali Rıza Aydos, gurbetçi vatandaşlar ile vilayete istihdam yaratmak amaçlı projeler için Almanya ve Hollanda’ya gitmiş, işçilerden maddi destek istemişti. Büyük bir heyecan dalgası yaratan bu çalışmalar Vali Aydos döneminde hızla yerine getirilmiş, 2200’e yakın Ordulu gurbetçi vatandaşın sermayesiyle birlikte Orsan fabrikanın hizmete açılması sağlanmıştı… İlk planda ORSAN adıyla Yem ve Un üreten bir fabrika kısa sürede üretime geçmiş ve güzel işler yaparak para kazanmaya başlamış, kısa sürede büyük kârlar elde etmişti.
1974 yılında dönemin Ordu Valisi Ali Rıza Aydos önderliğinde gurbetçilerin parasıyla kurulan Orsan şirketinin değeri ilk dönemlerde yüzde 100’ün üzerinde artmıştı. Kurulduğunda 10 lira olan Orsan hisse bedeli birkaç yılda 20 liraya kadar çıkmıştı. 1983 yılına gelindiğinde sermayesini 304 milyon liraya kadar ulaştıran Orsan, aynı yıl 2 bin 219 ortağına yüzde 40 ile yüzde 80 arasında kâr payı dağıttı. Uzun yıllar kârlı bir şekilde çalışmayı başaran Orsan, 1989 yılına kadar 30 milyar liralık mal varlığı olan kârlı bir şirketti. Yem ve un fabrikasını dönemin zor şartlarında güzel bir şekilde çalıştıran ve ortaklarına yüzde 80’lere kadar kâr payı dağıtan Orsan, ‘Ordu’nun Almanyası’ olarak tanımlanıyordu.
Orsan Fabrikasının un ve yem fabrikalarından sonra 1981 yılında kurmaya başladığı Bisküvi üretim tesisleri nin güncel durumunu Ordu Sesi Gazetesi yayınladığı bir haberde okurlarına şöyle aktarıyordu: “Bisküvi fabrikası: Kuzey sanayinin ilk kolu olan Orsan AŞ de gün geçtikçe devleşmekte ve yeni tesislerle daha da önem kazanmaktadır. Bilindiği gibi. Orsan AŞ Ali Rıza Aydos’un Ordu Valiliği döneminde tasarlanmış, yapılmış ve hizmete iki fabrikayla girmişti. Bunlardan bir Un, diğeri ise Yem Fabrikasıdır. Cumhurbaşkanı Sayın Fahri Korutürk tarafından hizmete açılan bu iki fabrika, her Ordu’lunun göğsünü kabartmaktadır. Kaldı ki 2.500 ortaklı dev bir şirkettir. Ali Rıza Aydos ve beraberindekiler, ÇAMSAN dönüşü saat 12.00 sıralarında ORSAN A.Ş.ne uğramışlar ve tatil saatine rastlaması nedeniyle burada Denetçi görevi olan Sıtkı Çebi ayni zamanda ev sahipliğini de üstlenmiştir. Henüz deneme çalışmalarında bulunan Bisküvi Fabrikası gezilmiştir. Burada Makine Mühendisi Ordu’lu Metin Bacınoğlu ve Kimya Mühendisi Muhlis Karaağaç görevlerinin başında çalışmaktadırlar. Her iki genç mühendisimiz, kendilerinin doğduğu yerde hizmet vermekten dolayı gurur duyduklarını ve mutlu olduklarını sanıyoruz.
Nefis Bisküviler: Deneme üretimi yapmalarına rağmen, ürettikleri çeşitli bisküviler cidden emsallerine oranla çok daha üstün kalitede olduğu belli idi. İkram edilen bu nefis bisküvilerden tadılmış ve tesisler görülmüştür. Dev makineler pek yakında «Ordu ve Doğu Karadeniz yöresinde ısrarla aranacak bir bisküvi üreteceğine inanılmaktadır. Bisküviler, ilk nazarda, biraz sert gibi görünmekte ise de, bu yörenin iklim koşulları düşünülürse havanın nem durumu çok daha dayanıklı olacağına işaret sayılmaktadır. Söylendiğine göre yakında daha çok çeşit de üretecektir. Bu arada Taç Kraker, tuzlu çeşitlerinin de yer alacağı bildirilmiştir. Artık ev sahipleri konuklarına Orsan bisküvilerini rahatlıkla sunabilecektir. Orsan AŞ. Bisküvi Fabrikası ayrıca ürettiği Bisküviler için kendi bünyesinde, ambalaj sanayi kurma teşebbüslerine de başlamış bulunmaktadır.”
Orsan bisküvi fabrikasını ilave ederek hacmini ve iş cirosunu büyüttükçe dönebilmek için kaynağa olan ihtiyacı da hızla artmıştı. 1989 yılında Osan bu amaçla bankalardan talep ettiği 3 milyar liralık krediyi de alamayınca işletme krize girmişti. 3 milyar liralık kredinin bir kısmını makineleri yenilemekte, bir kısmını da kısa vadeli borçları ödemekte kullanılacaktı. Orsan, Almanya’dan gurbetçiler kanalıyla bulunan 125 milyon lira krediye de Türkiye Sınai Kalkınma Bankası, borçlarına karşılık el koyunca krizden çıkamamıştı. Veresiye dağıttıkları malların paralarını da toparlayamayan Orsan Şirketine ait fabrikanın borcu 120 milyon liraya ulaşmıştı… Zor duruma giren Orsan, sermaye artırımı yoluyla Özel İdare Müdürlüğü, Fiskobirlik, Soya yağ fabrikası, Ticaret ve Sanayi Odası, Ticaret Borsası, Karadeniz Birlik’in eline geçmişti.
Orsan Şirketi zaman içinde bu zor durumundan kurtulamayarak ağır ağır batmıştı. Orsan’ın üretim makineleri ve arsaları yıllık 2 milyar 350 milyon liraya, 10 yıllığına Karyem adlı bir şirkete kiraya verilmişti. Şirketin kuruluş yılında yüzde 99 hissesine sahip olan gurbetçilerin payı bu operasyonlar sonucunda yüzde 6,77’ye inmişti. 1980’li yıllarda yönetimdeki değişiklikler, ekonomik krizler ve sistemindeki başarısız çalışmalar ile borçlanmış, sonunda Orsan şirketi kapanmak 1990 ‘lı yılların sonunda zorunda kalmıştı… Orsan’n kapanması Ordu’da küçük ve büyük bütün kolektif ruhu öldürmüştü. 2007 yılında dönemin Ordu İl Genel Meclisi kararıyla Orsan fabrikası alanı yeni kurulan üniversitenin ihtiyacı olan fiziki alanlarının genişletmesi amacıyla Ordu Üniversitesi´ne devredilmişti.
Devam Edecek
Derleyen: H. Naim Güney
